Edgar Allan Poe’yu tanıyor musunuz?

Edgar Allan Poe üzerine çok sayıda inceleme yazılmış, bir miktarı da Türkçeye çevrilmiştir. Kimileri yazarın zorlu ve ender bulunur dönemeçlere sahip hayatına odaklanırken, kimileri de edebi değerini mercek altına alır. Gerçekten de Poe’nun kırk yıllık kısa yaşamı, inanılmaz olaylar ve bu olayların gölgesinde geçen günlerden beklenmeyecek üretkenliktedir. Ufak tefek bedeninin kadlıramayacağı kadar acıyı, alkolü, uyuşturucuyu, kumar borcunu, aşağılanmayı, ezilmeyi ve yok sayılmayı sığdırdığı ömrü, öykü ve şiirin benzersiz ürünleriyle doludur. Bir yandan da, hayatındaki gizem eserlerinin doğal kaynağı olmuştur; yaşamının inişli çıkışlı çeşitliliğini eserinin merkezine oturtabilen, giderek kendi eseri haline gelebilen bir büyük kalemdir Poe.

Poe üzerine en değerli ve zihin açıcı çalışmalardan biri 2010 Ağustos’unda Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi tarafından yayımlandı. İlgi alanı öykü olan Amerikalı akademisyen ve eleştirmen Charles E. May‘ın “Edgar Allan Poe – Öykü Üzerine Bir İnceleme” adlı çalışması Hivren Demir-Atay‘ın özenli ve konuya hakim çevirisiyle Türkçeye kazandırıldı. Böylesi eserlerde olması gereken (ama her zaman bulamadığımız) kronoloji-kaynakça-dizin konusunda da yayınevini özellikle tebrik etmek gerekiyor.

Charles E. May, üç bölümlük çalışmasının ilk bölümünü “Öykü” türüne, ikinci bölümünü Poe’ya yani “Yazar”a ve son bölümünü de önemli akademisyenlerin ‘sağlam’ eleştiri metinlerine ayırmış. İlk bölümü, sadece öykü ile ilgilenenlerin değil yazar olsun, okur olsun, kurmaca dünyanın kapılarını aralamak isteyen herkesin okuması gerektiğini düşünüyorum. Özellikle Poe’nun öyküleri üstünden örneklediği ‘Parodi ve Oyun’ bölümüyle, ‘Hakikat ve Kurmaca’ bölümü hem zihin açıcı, hem de o bir türlü sorulmaktan vazgeçilmeyen “Bu yazdıklarınızı ne kadarı gerçek?” sorusunun maskesini düşürecek nitelikte.

Detektif öykülerini, polisiyeyi, gerilimi, kara edebiyatı (nasıl tanımlarsanız tanımlayın) sevenler için ise, defalrca okunacak bir bölüm önermek isterim: Mart 1841’de yazılan ve ilk detektif öyküsü olarak bilinen “Morgue Sokağı Cinayeti” öyküsünün çözümlendiği bölüm. Öyküyü bilenler çözümü (yani katilin kim olduğunu) bilirler; okumamış olanların zevkini kaçırmamak için sonunu söylemeyeceğim. Ama öykünün çözümlenmesindeki şu noktayı kitaptan aktarmak isterim: “…bu, Poe’nun mecazi olanı, bire bir ifade etiiği anlama dönüştürmesinin bir başka örneğidir; çünkü gaddarca işlenmiş bir suç genellikle ‘hayvanca’ ya da ‘vahşice’ d,ye adlandırılır. Poe, ‘suçluyu’ hayvan addederek, insandaki hayvanın açığa çıkışı biçimindeki suç mecazının bire bir çevirisini yapmış olur. Suçun nedensizliği, Poe’ya özgü bir araçtır; insanı, gerçekçi bir hareket kaynağını bir kenara bırakmaya ve bütünüyle bağlamsal ya da estetik bir hareket kaynağına odaklanmaya iter.”

Modern edebiyatın ve özellikle öykünün yapıtaşlarını anlayabilmenin anahtarlarından biri Poe’nun öykü dünyası. Charles E. May’ın incelemesi de o dünyaya giriş için mükemmel bir anahtar.