Nabokov’un Ciddiyeti

Vladimir Nabokov’un kelebeklere olan tutkusu bilinir. Bu konuda yıllarca kendini eğitmiş ve uzmanlaşmış. Öyle ki, iş Harvard Üniversitesi’ndeki Zooloji Müzesi’nde pul kanatlılar bölümünün küratörlüğünü yapmaya kadar uzamış. Kelebkeler bahsi açılınca Nabokov’un mavisinin ayrı bir anlamı var; üstat 1945 yılında Polyommatus Blues (Çokgözlü Mavi) olarak bilinen bir kelebek türünün evrimi üzerine bir hipotez geliştirmiş ve bu kelebeklerin milyonlarca yıl boyunca Asya’dan Amerika’ya dalgalar halinde geldiğini ileri sürmüş. O zamanlar ciddiye alınmayana bu tez, son on yılda ciddiyetle inceleniyor ve Nabokov’un hakkı teslim ediliyormuş. Buradaki anahtar kelime: ciddiyet. Nabokov’un, kelebek tutkusu yüzünden zamanın önde gelen edebiyat alimleri ve medyası tarafından “bıyık altı gülüşlerine” maruz kaldığı da biliniyor. Ne o öyle, üstünde şort elinde kepçe, kırda bayırda koşmalar?

Nabokov’un olağanüstü “Nikolay Gogol” çalışmasını okurken, üstadın bu bakış açısına Gogol’ün kurmaca-gerçek hayat hikayesi ve eleştirel değerlendirmesi üstünden verdiği cevapları aradım satır aralarında. Özellikle Gogol’ün kariyeri boyunca her edebi sarsıntı sonrasında bulunduğu şehri alelacele terk etmesi üstüne yorumlarında. Zamanının eleştiri kurumlarına karşı kendi kurmacasına kılıf ördüğü notlarda. Okurla eserin dışında bir iletişim kurmaya çalıştığı açıklama metinlerinde. Ve daha da önemlisi kimi tarihi gerçek olan kimi Nabokov’un yorumu olan bu olayların kitabın alaycı bütününde yer alışında.

Ciddi insanlar, eserin varlığından ötesine geçerek yazarın varlığını deşmeye başlar. Nabokov’un kendi deneyimleri de buna işaret eder sıklıkla. Kurguya göz kırptığı ama kalemi sağlam bir edebiyat eleştirmeni olduğu gerçeğini de hiç unutturmadığı “Nikolay Gogol”de, efsanevi kelebek avcısı bu “burnubüyük ciddiler korosu”na da kepçesini sallıyor. Sadece Gogol’ü değil, Rus edebiyatını ve hatta daha da ötesi edebiyatın dinamiklerini anlamak için kaçırılmayacak bir okuma şenliği ortaya çıkıyor böylece. Özellikle “Müfettiş” ve “Ölü Canlar”ın yapısalcı değerlendirmelerinde, okuma bilgimizi tekrar sorgulamamızı sağlıyor Nabokov. Zaman kaybetmeden okumanızı öneririm.

Kağıt üstünde hoş dursa da anlamı zorlama bir sözle noktayı koyuyorum: Bayanlar baylar, edebiyatı, ciddi insanları ciddiye almayacak kadar ciddiyetle seviniz.