Çocukluğumdan beri sözlüklere büyük bir merakım vardır. Anlamadığım konuların sözlüklerini bile alırım, uzun uzun karıştırır, bazı maddelerinde kaybolmayı severim. Özellikle de resimli-desenli, ciltli sözlükleri, tıpkıbasımları. Dünyada pek çok böyle sözlük var ancak bunları Türkçede basmak kolay iş değil. Çok masraflı bir yayıncılık işi, üstelik satış rakamı açısından karşılığı da yok gibi. Yani dünya edebiyat ya da bilim tarihinin çok değerli sözlüklerini dilimizde bulabilmemiz ancak güçlü ve arkasında sağlam bir destek olan yayınevlerinin çabalarıyla mümkün. Hatta destek de yeterli değil; bu desteğin hangi kaynağa yönleneceği konusunda karar vereceklerin entelektüel duruşları da önemli.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları gibi güçlü bir yayıncılık markası, bu yapıyı destekleyen güçlü bir banka, bu bankanın kurum kültüründe güçlü bir sanat algısı ve son olarak karar vericilerde entelektüel bakış açısı olmasa, bizim Resimli Çokdilli Bitki Adları Sözlüğü (Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names) isimli dev çalışmaya ulaşma şansımız yok gibi. O nedenle Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’na çok teşekkür ederim. Bir teşekkür de tıpkıbasımı yayına hazırlayan Rûken Kızıler’e…
Resimli Çokdilli Bitki Adları Sözlüğü botanikçi Armenag K. Bedevian’ın ilk baskısı 1936 yılında Kahire’de yapılan sözlüğünün tıpkıbasımı. Günümüz botanik tarihi ve sözlük yayıncılığı açısından hâlâ biricikliğini koruyan bu eser 85 yıl önce bizlere miras kalan bir hazine değerinde.
Peki Bedevian kim? Armenak Kevorg Bedevyan 1884’te Kahire doğumlu bir botanikçi ve dilbilimci. İlk olarak Kalustyan Mektebi’nde okumuş. Daha sonra eğitimine Kıbrıs’ta bulunan bir Ermeni okulunda devam etmiş. Kahire’ye dönüşü sonrasında bir aralık Sent Meri Mektebi’nde eğitim almış. 1904 yılında Gize’de bulunan Yüksek Ziraat Mektebi’ne kaydolmuş ve altı yıl sonra dereceyle mezun olmuş. Mezuniyet sonrasında Kahire’de bir pamuk fabrikasında çalışmış. 1920’de Ziraat Nezarati’nin Gize’deki araştırma merkezine müdür tayin edilmiş. Hizmetleri karşılığında beşinci dereceden Nil Nişaniye’sine layık görülmüş. Bu sürede Kahire’deki Ermeni cemaatinin idari işleriyle de ilgilenmiş. 10 Şubat 1957’de Kahire’de ölmüş.
Bedevyan’ın sözlüğünde 3657 adet bitki Latince, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, Türkçe, Ermenice ve Arapçadaki adlarıyla tanıtılıyor ve bu sözlük için çizilmiş 1711 adet özgün desenle canlandırılıyor.
Peki bu sözlük kimin için ve nasıl hazırlanmış? Armenag K. Bedevian giriş yazısında şöyle açıklıyor: “Her ne kadar bu sözlük, başlangıçta, ziraat ve tıp talebesinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere yazılmışsa da aynı derecede eczacıların, çiçekçilerin, bahçecilerin, haşerat uzmanlarının ve dilcilerin ihtiyaçlarına da cevap verebileceği gibi evlerde de kullanılabilecektir. Bu kitap, etrafımızda gördüğümüz veya işittiğimiz bütün ağaçların, ağaççıkların [çalıların] veya otların isimlerini içeremezse de yetiştirilen bütün mahsulatı, meyve ağaçlarını ve sebzeleri, sınai, tıbbi ve zehirli bütün bitkileri, umumi bahçelerin en önemli ve en çekici süs bitkilerini, çiçekçiliğin sevimli ve beğenilen çiçeklerini ve çiftliklerin en yaygın kendiliğinden bitme otlarını içerir. Kitabın hacmini lüzumsuz yere büyültmekten sakınmak için belli bir bitkinin en çok bilinen ve halk arasında en çok kullanılan ismini veya isimlerini yazarak daha az öneme sahip aynı cins türlerini bıraktım. Bitkilerin isimleri, Latince isimlerine göre, alfabetik olarak sıralanmışsa da eser öyle bir tarzda düzenlenmiştir ki bir bitkinin söz konusu yedi dilin birinde kullanılan ismini bilen herhangi bir kimse diğer dillerdeki karşılıklarını bulabilecektir. Bunu mümkün ve kolay bir hale koymak için sözlüğün ikinci bölümüne ayrı ayrı yedi fihrist koyarak bitkilerin seçilen dillerde bilinen isimlerini ve müracaat numaralarını belirttim.”