Görsel Hafıza Oluşturmak

Basit bir merakla imgelerin peşine düşüyorum. Önce kütüphanemde bir tarama yapıyorum. Ardından Google’a başvuruyorum. Yusuf Atılgan’ın fotoğraflarını arıyorum. On taneyi bulmuyor ulaşabildiklerim. Çoğu YKY tarafından basılan kitaplarının kapağında kullanılmış fotoğraflar. Çoğu aynı yıllarda, 70’lerin ikinci yarısından sonra çekilmiş fotoğraflar. Okuduğum her eseriyle beni sarsmayı başarmış bir yazarın, bu kadar az fotoğrafını biliyor olmamıza şaşıyorum.

Yazarın görünürlüğü ve yazar imgesinin kitapların önüne geçmesi sıkıntılı bir konu. Yusuf Atılgan’ın fotoğraflarını ararken yine aynı konuyu düşünüyorum. Atılgan’ın (ya da fotoğraf ile arası iyi olmayan bir başka ismin) bu kadar az fotoğrafının olmasının elbette çeşitli nedenleri olabilir; yazar fotoğraf çektirmekten hoşlanmamaktadır, çektirdiği fotoğrafları beğenmemektedir ya da bunları göz önüne çıkarmak istememektedir. Birkaç fotoğrafın, görünürlüğü için yeterli olduğuna inanmaktadır. Aslında fotoğraf albümü doludur dolu olmasına da, çoğu kişisel anılarla yüklü özel karelerdir, gizli kalsın istemektedir. Ya da yeterince dolu değildir albüm, yaşadığı zamana ve coğrafyaya bağlı olarak çorak kalmıştır. Yazarın çok sayıda fotoğrafı vardır da mirasçıları ya da yayıncısı üç-dört tanesiyle yetinmektedir. Olasılıklar artırılabilir. Kafamı kurcalayan bu değil. Bir yazarın yazdıkları bilinmeden, görüntüsünün markalaştırılması meselesi, günümüzün şöhrete dayalı sistemi içinde ayrıca konuşulmalı. (Yazarın imgesinin giderek turistik bir ürüne dönüştürülmesi de, bu bağlamda tartışılması gereken ayrı bir konu: Prag’a gidip de, bir Kafka hediyeliği almayan-görmeyen var mıdır?)

Ancak, Yusuf Atılgan örneğinde olduğu gibi, kimi okur, hayranı olduğu-etkilendiği-beslendiği kitapların yaratıcısının izini sürmek isteyebilir. İmzanın, eserin önüne geçmesinden nefret eden bir okur olarak, bunu bir çoklu-okuma deneyimi olarak görürüm. İsteğim yazarın içi boşaltılmış bir görüntüye dönüştürülmesi değildir tabii ki. Lafı dolandırmadan, çok net söylemek gerekiyor; görsel hafıza oluşturmak. Hafızasız, unutkanlığa sığınarak yürüyen kolaycı bir toplum algısını, deyim yerindeyse “açığa düşürmek”.

Yusuf Atılgan sadece bir örnek. Bir başka okur, bu yazıdaki özneyi değiştirip, bir başka ismi öne çıkarabilir. Dediğim gibi, belki de Atılgan’ın kendi isteğidir geriye bu kadar az görüntü bırakmış olmak. Ayrıca bu durum, olağanüstü bir yazar olmasını hiç etkilemeyecektir; kalıcılığını, nesiller boyu okunacak olmasını da. Ancak bireyden yola çıkarak yapılacak bir toplum okumasında, görsel hafıza gücünü gösterecektir.

Her tür görüntü işleme tekniklerinin olduğu günümüzde bile böyle bir hafıza oluşturma çabası var mı; bilemiyorum. Yazarların tanıklıklarını ve buradan yola çıkarak oluşturulacak “edebi sivil tarih”i önemsiyorum. Fotoğraflar, görüntülü söyleşi kayıtları, belgeseller… Hadi uzatmadan söyleyeyim, video kayıt çılgınlıklarının yaşandığı 80’lerden günümüze, Yusuf Atılgan’ın, kendi ağzından hayat hikayesini anlattığı, Aylak Adam sohbeti yaptığı görüntülerin ulaşmamış olmasını, büyük bir eksiklik olarak görüyorum. (Bu durum, sadece edebiyatta değil, her alanda söz konusu. Günümüzde Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alam Film Merkezi’nin “Türk Sineması Görsel Hafıza Projesi”nin hakkını vermek lazım.)

Yazarın imgesi ve bir imgenin içeriğin önüne geçmesi konusuna arada bir değinmek gerekiyor. Ama şimdilik diyeceğim budur; daha geç olmadan “Türk Edebiyatı Görsel Hafıza Projesi”nin başlatılması gerekiyor.